Vitamin B3, niacin
Piše: Mr. sci. Marizela Šabanović, nutricionistica – marizela_sabanovic@yahoo.com
Vitamin B3 (Niacin, Vitamin PP) je spoj dvije hemijske strukture, nikotinske kiseline, tj. niacina i nikotinamida. Niacinamid je amid nikotinske kiseline. Vitaminsko dejstvo pokazuj i sama nikotinska kiselina. Nikotinamid je sastavni dio koenzima nikotinamid-adenin-dinukleotida (NAD) i nikotinamid-adenin-dinukleotid fosfata (NADP).
Oba koenzima suneophodna za katalitičko dejstvo nekih oksidoreduktaza. Relativno je otporan na toplotu, oksidaciona sredstva i svjetlost. Rastvorljiv je u vodi i ukoliko se baca voda u kojoj je kuhana namirnica gubi se veliki dio ovog vitamina (kod ribe 90 %). Apsorpciju niacina pomažu vitamini B-kompleksa, vitamin C i fosfor, a odmažu kafa, alkohol, kukuruz i uzimanje mnogošećera. Alkohol ubrzava potrošnju vitamina B3.
Nikotinamid se nalazi u kvascu, jetri, žitaricama i mesu. Sadrže ga: obogaćeni bijeli i punozrni hljeb (crni), grašak, zeleno povrće, osušena džigerica, posno meso, bubrezi, riba, pileće meso, mlijeko i mliječni proizvodi, rižine mekinje, neprerađene žitarice, pivski kvasac, kikiriki, orah, koštunjavi plodovi, tunjevina.
Uloge vitamina B3 su: ulazi u sastav enzima značajnih za metabolizam šećera, masti i proteina, ukoliko postoji deficit narušeno je disanje tkiva i svi sintetski procesi, učestvuje u mišićnoj kontrakciji, niacin smanjuje sintezu lipoproteina male gustine, snižava holesterol i trigliceride, bitan je za sintezu seksualnih hormona, pomaže u pretvaranju hrane u energiju, stvaranju crijevenih krvnih zrnaca, proizvodnji hormona masnih kiselina i steroida, obnavljanju kože, nerava i krvnih sudova, radu digestivnog trakta, stabilizaciji psihičkog zdravlja, neutralisanju toksičnih djelovanja nekih lijekova i hemijskih supstanci u organizmu.
Primjenjuje se u profilaksi i liječenju pelagre, koristi se i u terapiji bolesti kardiovaskularnog sistema i migrene, hiperlipidemije. Nikotinska kiselina se koristi i kao sredstvo za detoksifikaciju organizma. Naime, nikotinska kiselina može da očisti organizam od velikog broja otrovnih materija, raznih zagađivača, pa čak i od nekih narkotika.
Ova osobina vitamina B3 je tek nedavno otkrivena. Primjećeno je da ovaj vitamin, uz ostalu terapiju, može smanjiti pometnje, koje nastaju upotrebom narkotika kao što su LSD i njemu slični. Neki smatraju da ovaj vitamin može djelimično da očisti organizam čak i od heroina.
Solidan uspjeh niacina se ogleda i u liječenju i prevenciji od šizofrenije (grupa duševnih bolesti gdje dolazi do poremećaja ličnosti) i nekih drugih mentalnih poremećaja. Niacin pomaže uspostavljanje zdravog stanja sistema za varenje i ublažava gastrointestinalne poremećaje (poremećaje crijeva). Zatim daje koži zdraviji izgled, sprječava ili olakšava migrenu, pojačava cirkulaciju krvi i snižava visok krvni pritisak, ublažava napade proliva, pomaže odstranjivanje bolova kod raka i lošeg zadaha iz usta.
Preporučene doze: muškarci 16-19 mg/d ekvivalenata niacina, žene 13-15 mg/d ekvivalenata niacina, trudnice i dojilje 15-18 mg/d ekvivalenata niacina. 1 ekvivalent niacina=1 mh niacina=60 mg dijetetskog triptofana Hipervitaminoza: Niacin je toksičan u velikim količinama.
Toksičnost nikotinske kiseline posljedica je vazodilatacije (širenja krvnih sudova) koja izaziva crvenilo, svrab, vrućinu i osećaj brujanja.
Druge promjene uzrokovane primjenom velikih količina nikotinske kiseline su gastrointestinalne smetnje, hepatotoksičnost i česta aktivacija peptičkog ulkusa(čira).
Farmakološkim dozama niacina (1.5 – 6 g dnevno) često dolazi do nuspojava koji uključuju dermatološka probleme poput crvenila kože i svrbež, suha koža, osip na koži, uključujući acanthosis nigricans. Gastrointestinalne tegobe, kao što su dispepsija i toksičnost jetre (fulminantno zatajenje jetre) također su mogući.
Također, istraživanja su pokazala hiperglikemiju, srčane aritmije, porođajne defekte. Ove pojave traju oko 15 do 30 minuta, a ponekad je popraćen osip ili svrbež kože, posebno u područjima koja su obuhvaćena odjećom. Ovaj efekt je posredovan prostaglandinom i može se blokirati uzimanjem aspirina od 300 mg pola sata prije uzimanja niacina, ili uzimanja jedne tablete ibuprofena dnevno.
Uzimanje niacina sa hranom isto tako pomaže u smanjenju ovih nuspojava. Nakon 1 do 2 tjedna od početka uzimanja doze, većina bolesnika se oporavi. Danas su razvijene i tzv. spore ili dugootpuštajuće forme niacina kako bi se ublažile nuspojave. Ipak, doze iznad 2 g dnevno se povezuju sa oštećenjem jetre, pa i kod sporootpuštajućih oblika. Visoke doze niacina mogu također povisiti šećer u krvi, čime se pogoršava šećerna bolest.
O autorici:
Mr. sci. Marizela Šabanović, nutricionistica, rođena je u Tuzli, gdje je završila Osnovnu i Srednju Medicinsku školu. Nakon završene srednje škole upisuje se na Tehnološki fakultet, Odsjek prehrambeni. Diplomirala je 2004. godine kao Zlatni student. Tokom studija bila je i stipendistica njemačke fondacije Heinrich Boll. Postdiplomski studij upisala je na Farmaceutskom fakultetu u Tuzli, na modulu Bromatologija i nutricionizam. Magistarski rad pod nazivom „Uticaj prehrane i fizičke aktivnosti na stanje uhranjenosti u adolescenata“ odbranila je u aprilu 2011. godine i time stekla zvanje magistar farmaceutskih znanosti iz oblasti bromatologije i nutricionizma. Angažovana je kao spoljna saradnica u zvanju više asistentice na predmetu Bromatologija na Farmaceutskom fakultetu Univerziteta u Tuzli. Stručna saradnica je iz oblasti nutricionizma mjesečnog magazina „Ljepota i zdravlje“.